Właściwość sądu w sprawach konsumenckich. Klauzula niedozwolona dotycząca sądu właściwego

W relacji przedsiębiorca–konsument kwestie sądu właściwego mają istotne znaczenie dla skutecznego dochodzenia roszczeń. Przepisy kodeksu postępowania cywilnego wprowadzają szczególne rozwiązania mające na celu ochronę interesów konsumenta jako strony słabszej. Tymczasem wielu przedsiębiorców nieprawidłowo kształtuje zapisy w regulaminach i umowach, próbując narzucić sąd właściwy wyłącznie według swojej siedziby. Takie postanowienia mogą zostać uznane za klauzule niedozwolone.

 

1. Właściwość ogólna i przemienna w sprawach cywilnych

 

Zgodnie z art. 27 § 1 k.p.c. powództwo co do zasady wytacza się przed sąd ogólnie właściwy dla pozwanego, tj. sąd miejsca jego zamieszkania lub siedziby.

Jednocześnie art. 31–34 k.p.c. przewidują tzw. właściwość przemienną. Oznacza to, że w określonych przypadkach powód ma wybór i może wytoczyć powództwo także przed inny sąd niż ten ogólny. Dotyczy to między innymi spraw:

  • o wykonanie umowy – sądem właściwym może być sąd miejsca jej wykonania,
  • o zapłatę za rzeczy sprzedane – sąd miejsca wydania rzeczy,
  • o roszczenia wynikające z umowy świadczenia usług – sąd miejsca, gdzie usługa miała być wykonana.

 

2. Szczególna ochrona konsumenta – art. 45814 k.p.c.

 

Od 1 lipca 2023 roku obowiązuje art. 45814 k.p.c., który stanowi, że konsument może wytoczyć powództwo przeciwko przedsiębiorcy również przed sąd właściwy dla miejsca swojego zamieszkania. Jest to przywilej przysługujący wyłącznie konsumentowi i nie może być ograniczany postanowieniami umownymi lub regulaminowymi.

Oznacza to, że konsument może wybrać sąd:

  • właściwy ogólnie dla przedsiębiorcy,
  • właściwy ze względu na miejsce wykonania umowy,
  • właściwy dla miejsca swojego zamieszkania.

 

3. Klauzula niedozwolona dotycząca sądu właściwego

 

W praktyce obrotu konsumenckiego przedsiębiorcy często próbują narzucać w regulaminach lub wzorcach umownych zapis, zgodnie z którym wszelkie spory rozstrzygane będą wyłącznie przez sąd właściwy dla siedziby przedsiębiorcy. Takie postanowienia są niezgodne z obowiązującym prawem i mogą zostać uznane za niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 3851 § 1 k.c.

Klauzula narzucająca wyłączną właściwość sądu przedsiębiorcy:

  • ogranicza ustawowe uprawnienie konsumenta do wyboru sądu,
  • kształtuje prawa konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami,
  • rażąco narusza jego interesy.

Takie zapisy są nieważne i nie wiążą konsumenta. W praktyce są one również wpisywane do rejestru klauzul niedozwolonych prowadzonego przez Prezesa UOKiK.

 

4. Obowiązki przedsiębiorcy

 

Przedsiębiorca powinien:

  • unikać zamieszczania w regulaminach zapisów, które wyłączają sąd właściwy według miejsca zamieszkania konsumenta,
  • formułować postanowienia w sposób przejrzysty, z uwzględnieniem uprawnień procesowych konsumenta,
  • dostosować wzorce umowne i regulaminy do aktualnych przepisów prawa.

 

5. Podsumowanie

 

Konsument w sporze z przedsiębiorcą może dochodzić swoich roszczeń przed sądem:

  • ogólnie właściwym dla przedsiębiorcy,
  • miejscowo właściwym ze względu na wykonanie umowy,
  • miejscowo właściwym dla miejsca zamieszkania konsumenta.

Każda próba ograniczenia tego prawa w drodze jednostronnego postanowienia wzorca umownego może stanowić klauzulę niedozwoloną. Przedsiębiorcy prowadzący sklepy internetowe lub oferujący usługi na rzecz konsumentów powinni zweryfikować swoje regulaminy i umowy pod kątem zgodności z art. 45814 k.p.c. oraz art. 3851 k.c., aby uniknąć ryzyka prawnego i wpisu do rejestru klauzul abuzywnych.