Art. 23 Kodeksu wykroczeń stanowi kluczowy instrument w systemie wykonywania kar za wykroczenia, w szczególności kary ograniczenia wolności. Jego brzmienie i interpretacja mają doniosłe znaczenie z punktu widzenia skuteczności egzekwowania orzeczeń sądowych oraz zapewnienia powagi wymiaru sprawiedliwości.

 

1. Istota kary zastępczej

Zgodnie z art. 23 § 1 KW, jeżeli ukarany uchyla się od odbywania kary ograniczenia wolności lub wykonania nałożonych na niego obowiązków, a także w przypadku częściowego wykonania kary, sąd zarządza wykonanie zastępczej kary aresztu. Wymiar tej kary odpowiada pozostałemu do odbycia okresowi kary ograniczenia wolności, przy założeniu, że jeden dzień aresztu zastępczego odpowiada dwóm dniom kary ograniczenia wolności.

 

Instytucja kary zastępczej ma charakter gwarancyjny i represyjny. Jej celem jest przede wszystkim wymuszenie wykonania kary uznanej przez sąd za najwłaściwszą w danej sprawie. Ma również wymiar prewencyjny i sprawiedliwościowy – zapobiega bezkarności oraz przekonaniu, że niewykonanie kary nie wiąże się z żadnymi konsekwencjami. Kara zastępcza jest z reguły bardziej dolegliwa od pierwotnie orzeczonej, co ma stanowić dodatkowy bodziec do wykonania kary podstawowej.

 

2. Pojęcie "uchylania się"

Kluczowym zagadnieniem praktycznym jest ustalenie, czym jest "uchylanie się" od wykonania kary ograniczenia wolności. Pojęcie to nie zostało zdefiniowane wprost w Kodeksie wykroczeń, dlatego konieczne jest odwołanie się do dorobku doktryny i orzecznictwa.

 

Uchylanie się to zawinione unikanie wykonywania kary, przy jednoczesnym istnieniu realnych możliwości jej odbycia. Innymi słowy, ukarany ma świadomość ciążącego na nim obowiązku, ale pomimo braku przeszkód obiektywnych (np. choroby, nagłych zdarzeń losowych) nie wykonuje kary. Zachowanie to musi mieć charakter umyślny, celowy lub przynajmniej lekkomyślny.

 

Nie można natomiast traktować jako uchylania się sytuacji, gdy niewykonanie kary wynika z przyczyn niezależnych od ukaranego, np. choroby uniemożliwiającej pracę, braku wskazania miejsca pracy przez odpowiednie organy czy problemów organizacyjnych po stronie instytucji wykonawczej.

 

3. Przejawy uchylania się w praktyce

Do najczęstszych form uchylania się od wykonania kary ograniczenia wolności należą:

  • Niepodjęcie przydzielonej pracy – mimo otrzymania wezwania, ukarany nie stawia się do pracy.
  • Porzucenie pracy – ukarany podejmuje pracę, ale z niej rezygnuje bez usprawiedliwienia.
  • Notoryczne spóźnianie się lub niewykonywanie zadań – traktowane jako niesumienne wykonywanie pracy.
  • Niepodporządkowanie się rygorom wykonania kary – np. zmiana miejsca zamieszkania bez zgody sądu, brak kontaktu z kuratorem.

 

Uchylanie się może też przybrać formę niewykonywania innych obowiązków orzeczonych przez sąd, takich jak:

  • Naprawienie szkody – całkowite lub częściowe niewykonanie tego obowiązku mimo możliwości.
  • Przeproszenie pokrzywdzonego – brak wykonania obowiązku wynikającego z wyroku, zwłaszcza w razie braku obiektywnych przeszkód.
  • Uchylanie się od potrącania wynagrodzenia – np. przez celowe rozwiązanie stosunku pracy.

 

4. Cześciowe wykonanie kary

Od 2012 r. art. 23 § 1 KW pozwala sądowi zarządzić wykonanie zastępczej kary aresztu również w przypadku, gdy ukarany odbył tylko część kary ograniczenia wolności. W takim przypadku wymiar zastępczej kary aresztu odpowiada pozostałej części kary, zgodnie z zasadą przeliczenia 2:1 (2 dni ograniczenia = 1 dzień aresztu). Jeśli do wykonania pozostała nieparzysta liczba dni, należy stosować korzystniejsze dla ukaranego zaokrąglenie w dół.

 

5. Charakter postępowania i możliwość zażalenia

Zarądzenie wykonania zastępczej kary aresztu następuje w postępowaniu wykonawczym. Jest to decyzja obligatoryjna w przypadku stwierdzenia uchylania się przez ukaranego. Sąd nie ma możliwości odstąpienia od wydania postanowienia, chyba że uzna, iż zachowanie ukaranego nie spełnia przesłanek "uchylania się".

Od postanowienia w przedmiocie zarządzenia zastępczej kary aresztu przysługuje zażalenie (art. 23 § 2 KW).

 

6. Możliwość wstrzymania wykonania zastępczej kary aresztu

Mimo braku w Kodeksie wykroczeń wyraźnej regulacji analogicznej do art. 65a § 1 KKW, na podstawie art. 1 § 1 KKW należy uznać, że dopuszczalne jest wstrzymanie wykonania zastępczej kary aresztu, jeżeli ukarany zobowiąże się do odbycia kary ograniczenia wolności i podporządkowania się jej rygorom. Takie stanowisko pozwala uniknąć paradoksu, w którym skazany za przestępstwo miałby korzystniejsze traktowanie niż ukarany za wykroczenie.

 

Podsumowanie

Art. 23 KW pełni fundamentalną rolę w egzekwowaniu kary ograniczenia wolności. Uchylanie się od jej wykonania to nie tylko bierność, ale aktywne, zawinione unikanie wykonania obowiązków. W takich przypadkach wymierzenie zastępczej kary aresztu jest nie tylko uzasadnione, ale obligatoryjne. Jednak stosowanie tego przepisu powinno zawsze uwzględniać całokształt okoliczności sprawy oraz zasadę proporcjonalności i racjonalnej represji karnej.

Jeżeli chcesz skonsultować swoją sytuację, bo obawiasz się zarządzenia zastępczej kary aresztu lub masz wątpliwości co do obowiązków wynikających z kary ograniczenia wolności – zapraszam do kontaktu z adwokatem w mojej Kancelarii w miejscowości Grodziec niedaleko Bielska-Białej lub do skorzystania z e-porady za pomocą formularza na stronie: https://dopytajprawnika.pl/e-porady.