Zachowek to sposób ochrony bliskich spadkodawcy, którzy mogliby zostać pominięci w testamencie. Jeśli uprawniony do zachowku nie zdążył upomnieć się o zapłatę – jego roszczenie może być dziedziczone. Jednak nie przez każdego – prawo przewiduje tutaj pewne ograniczenia. Przejście roszczenia na spadkobierców osoby uprawnionej jest możliwe tylko wtedy, gdy sami należą do grona osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy.
Podstawę prawną tej zasady stanowi art. 1002 Kodeksu cywilnego, który jasno określa, że roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobierców uprawnionego tylko wtedy, gdy sami należą do kręgu osób uprawnionych do zachowku po pierwotnym spadkodawcy. Jeśli wśród spadkobierców uprawnionego do zachowku nie ma takich osób, roszczenie wygasa i nie może być dochodzone przez inne osoby.
W praktyce oznacza to, że jeśli ktoś miał prawo do zachowku, ale nie zdążył go dochodzić, jego dzieci mogą to zrobić, o ile sami również byliby uprawnieni do zachowku po pierwotnym spadkodawcy. Jeśli wśród spadkobierców osoby uprawnionej do zachowku nie ma takich osób, roszczenie wygasa i nikt nie może się go już domagać.
2. Kto może odziedziczyć roszczenie o zachowek?
Nie każdy, kto dziedziczy po osobie uprawnionej do zachowku, może dochodzić tego roszczenia. W grę wchodzą tylko osoby, które same byłyby uprawnione do zachowku po pierwotnym spadkodawcy.
Przykład: Jan zmarł, nie uwzględniając w testamencie swojego syna Piotra, który miał prawo do zachowku. Piotr jednak również zmarł, zanim zdążył dochodzić swoich praw. Po nim dziedziczą jego syn Tomasz i żona Anna. Ponieważ Tomasz jest wnukiem Jana i sam mógłby dochodzić zachowku po nim, dziedziczy roszczenie po swoim ojcu. Anna natomiast, jako synowa Jana, nie była uprawniona do zachowku po nim, więc nie może przejąć roszczenia.
W podobnej sprawie wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 20 grudnia 1988 r. (III CZP 101/88), w której stwierdził, że roszczenie o zachowek przechodzi na dziedziczące po uprawnionym dzieci, o ile należą do kręgu osób, które miałyby prawo do zachowku po pierwszym spadkodawcy. Oznacza to, że w każdej sytuacji należy indywidualnie analizować, kto konkretnie spełnia te warunki.
3. Kto nie może dziedziczyć roszczenia o zachowek?
Nie wszyscy spadkobiercy osoby uprawnionej do zachowku mogą przejąć to roszczenie. Osoby, które nie należały do kręgu uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy, nie mają prawa dochodzić takiego roszczenia. Dotyczy to między innymi:
- Osób powołanych do spadku wyłącznie na mocy testamentu, które nie należą do najbliższej rodziny spadkodawcy (np. dalecy krewni, osoby niespokrewnione).
- Małżonków uprawnionych do dziedziczenia po osobie uprawnionej do zachowku, ale niebędących jednocześnie uprawnionymi do zachowku po pierwotnym spadkodawcy.
- Osób, które nie byłyby ustawowo powołane do dziedziczenia po pierwotnym spadkodawcy, a ich prawo do spadku wynika jedynie z testamentu.
W takich przypadkach roszczenie o zachowek wygasa wraz ze śmiercią uprawnionego.
4. Dlaczego ta zasada budzi wątpliwości?
Reguła ta nie jest oczywista i budzi pewne kontrowersje. W innych przypadkach spadkobiercy dziedziczą wszystkie prawa i obowiązki majątkowe po zmarłym, ale roszczenie o zachowek podlega ograniczeniom. Zastanawiające jest także, dlaczego można dokonać cesji prawa do zachowku na rzecz dowolnej osoby, ale gdy osoba uprawniona do zachowku umrze, jej spadkobiercy mogą go dochodzić tylko pod pewnymi warunkami.
5. Przedawnienie roszczenia o zachowek
Roszczenie o zachowek nie jest wieczne – podlega przedawnieniu. Oznacza to, że po określonym czasie nie można już skutecznie domagać się jego zapłaty. Termin przedawnienia wynosi 5 lat.
Od kiedy liczony jest ten okres? Zależy to od sytuacji:
- Jeśli nie było testamentu, liczy się od dnia śmierci spadkodawcy.
- Jeśli testament był, termin biegnie od dnia jego ogłoszenia.
Po upływie tych 5 lat roszczenie o zachowek przepada i osoba zobowiązana do jego zapłaty może odmówić spełnienia świadczenia, powołując się na przedawnienie.
6. Podsumowanie
Przepisy dotyczące dziedziczenia roszczenia o zachowek mają na celu zachowanie go w ramach najbliższej rodziny spadkodawcy. Ograniczają one możliwość przejęcia roszczenia przez osoby spoza kręgu najbliższych krewnych, co w niektórych przypadkach prowadzi do jego wygaśnięcia. Możliwość sprzedaży roszczenia osobom trzecim przy jednoczesnym ograniczeniu jego dziedziczenia budzi pewne wątpliwości, które mogą stać się przedmiotem dalszej dyskusji prawnej.
Jeśli masz wątpliwości dotyczące swojej sytuacji, warto skonsultować się z adwokatem specjalizującym się w prawie spadkowym. Jeżeli mieszkasz w okolicach Bielska-Białej, Skoczowa czy Cieszyna zapraszam na spotkanie. Istnieje również możliwość uzyskania porady online poprzez formularz dostępny na stronie: https://dopytajprawnika.pl/kontakt/.
